Pijn bij verstandelijke beperking
Het model van Loeser (Loeser, 1980) laat zien wat er anders is op het gebied van pijn bij mensen met een verstandelijke beperking
Model van Loeser aangevuld met knelpunten die specifiek zijn voor mensen met een verstandelijke beperking (bron: richtlijn pijn bij mensen met een verstandelijke beperking, SKILZ, 2025)
Mensen met een verstandelijke beperking hebben een verhoogd risico op pijnlijke aandoeningen, zoals verwondingen, spier- bot- en gewrichtsaandoeningen (bijvoorbeeld spasticiteit) en ziekten van het spijsverteringsstelsel (bijvoorbeeld reflux). Daarnaast kan een verstoorde werking van het centrale zenuwstelsel (bij genetische syndromen of aangeboren aandoeningen van het centrale zenuwstelsel) en onvoldoende remming van angst door beperkt begrip aanleiding geven voor sensitisatie (gevoeliger worden van pijnsensoren) en een versterkte pijnbeleving.
Voor herkenning van pijn zijn mensen met een verstandelijke beperking meestal aangewezen op zorgverleners. Door vele verschillende pijnuitingen en moeilijk herkenbaar pijngedrag, is het herkennen van pijn door zorgverleners complex. Mensen met een verstandelijke beperking zijn daarnaast beperkt in staat tot zelfmanagement, ook daarin is ondersteuning van zorgverleners noodzakelijk. Zowel niet-medicamenteuze als medicamenteuze behandeling van pijn wordt gecompliceerd door de verstandelijke beperking. Hierin spelen onder andere beperkingen in begrip, en daardoor in motivatie, en instrueerbaarheid, comorbiditeiten (andere aandoeningen of ziekten) en polyfarmacie (gebruik van verschillende soorten medicatie) een rol. Evaluatie van de behandeling is ook complex, omdat zelfrapportage vaak niet kan worden gebruikt als evaluatiecriterium. Bovenstaande factoren geven risico op ondersignalering, onderdiagnostiek en onderbehandeling.
Verdere achtergrondinformatie over pijn bij mensen met een verstandelijke beperking is te vinden in deze publicatie (pag.14 - knelpunteninventarisatie pijn NTPP).
Prikkelverwerkingsproblematiek en probleemgedrag komen vaak voor bij mensen met een verstandelijke beperking. Deze problematieken kunnen een relatie met pijn hebben:
- Prikkelverwerking en pijn
- Veranderingen in de sensorische informatieverwerking komen regelmatig voor bij mensen met een verstandelijke beperking en in het bijzonder bij mensen die ook een autismespectrumtoornis hebben. Deze veranderingen, in combinatie met beperkte copingstrategieën, kunnen aanleiding geven voor ongemak en moeilijk te begrijpen gedrag. Onderzoek naar de relatie tussen zintuiglijke prikkelverwerking en pijn laat zien dat er vergelijkbare neurofysiologische processen zijn bij pijn en sensorische overregistratie (overgevoeligheid voor één of meer zintuigen). Zie voor meer informatie hierover: Sensory Modulation Disorder (SMD) and Pain: A New Perspective - PubMed. Het zou zinvol kunnen zijn verder te onderzoeken of regulerende strategieen vanuit de prikkelverwerking ook invloed kunnen hebben op (chronische) pijn.
- Vanuit het model van Loeser wordt duidelijk dat een pijnervaring pijngedrag tot gevolg kan hebben. Voor mensen met een verstandelijke beperking is gedrag soms de enige mogelijkheid om te communiceren over pijn. Door interactie met het cliëntsysteem kan gedrag versterkt worden en kan probleemgedrag (agressie, zelfverwonding) ontstaan. Naarmate de pijn en de interactie daarop langer bestaan, wordt het verband daartussen steeds complexer en gaan er meer factoren meespelen. Bij probleemgedrag en zelfverwonding is pijn in de meeste gevallen niet de enige factor die van invloed is. Zie voor meer informatie rond dit thema het Centrum voor Consultatie en Expertise (CCE) en de richtlijn Probleemgedrag van de Nederlandse Vereniging Artsen Verstandelijk Gehandicapten (NVAVG) (momenteel in herziening bij SKILZ).